Historia Jednego Obrazu: Sąd Ostateczny

Hans Memling to niderlandzki malarz, który żył w latach 1435-1494. Zajmował się głównie malarstwem religijnym.

.

Jednym z najbardziej znanych dzieł Memlinga jest „Sąd Ostateczny”. Tryptyk powstawał między 1467 a 1471 rokiem.. Autor był nieznany do połowy XVII wieku. Na początku obraz przypisywano braciom van Eyck. W 1843 roku dowiedziono autorstwo Hansa Memlinga.

.

Tryptyk ma wymiary: 242 × 180,8 cm i 242 × 90 cm (x 2). Artysta namalował go w technice mieszanej (temperowo-olejnej) na desce. Artysta rozpoczął od kredowo-klejowej zaprawy, na niej został umieszczony szkic narysowany węglem drzewnym, czarnymi łupkami i stylusem. Na zaprawie znajduje się olejna warstwa z dodatkiem żywicy. Trójwymiarowość obrazu autor osiągnął dzięki warstwie z białej i czarnej tempery. W jaśniejszych częściach obrazu artysta zastosował biel ołowianą. Na to podłoże kładł już żywice i farby olejne.

.

Obraz zamówił włoski bankier Angolo di Jacopo Tani. Początkowo obraz miał zostać powieszony w rodowej kaplicy San Michele w kościele San Bartolomeo w Badia Fiesolana pod Florencją. Tryptyk podróżował galerą San Matteo. Statek został jednak zdobyty 27 kwietnia 1473 roku przez kapra Pawła Beneke dowodzącego karaką Piotr z Gdańska. Właściciele statku ofiarowali obraz Bazylice konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku.

Bazylika Mariacka (Źródło: Gyddanyzc, CC0, via Wikimedia Commons)

W czasach Napoleona obraz trafił do zbiorów Luwru w Paryżu jako zdobycz wojenna. Póżniej został przewieziony do Berlina, a w 1817 roku wrócił do Gdańska. Obraz miał jednak przed sobą podróż wgłąb Rzeszy pod koniec II wojny światowej. Będąc w Turyngii tryptyk wpadł jednak w ręce Armii Czerwonej i do 1956 roku przebywał w leningradzkim Ermitażu. W tym roku powrócił do Polski, ponieważ uczestniczył w Wystawie Dzieł Sztuki Zabezpieczonych w ZSRR w Muzeum Narodowym w Warszawie. Do Gdańska wrócił jednak w 1958 roku jako eksponat Muzeum Pomorskiego, teraz Muzeum Narodowego. W bazylice Mariackiej znajduje się kopia „Sądu Ostatecznego”.

.

Obraz przedstawia scenę z biblijnego sądu ostatecznego. Chrystus jest na złotym tle i siedzi na tęczy. Jego stopy spoczywają na złotej kuli. Wśród otaczających go postaci są: Maryja, Jan Chrzciciel i dwunastu apostołów. Z lewej strony postaci znajduje się lilia, a z drugiej miecz. Nad tymi atrybutami unoszą się aniołowie, którzy trzymają kolumnę, krzyż i włócznię. Niżej znajdują się czterej aniołowie z trąbami apokalipsy. W centralnej części obrazu znajduje się Archanioł Michał. Stoi na trawie i jest otoczony przez liczne ludzkie postaci – dusze potępionych.

.

Lewe skrzydło przedstawia dusze wstępujące przez bramę do nieba. Przy wejściu są odziewani w szaty. Jedną z postaci wpuszczających na schody jest Św. Piotr, ma w swojej dłoni klucz.

.

Prawe skrzydło przedstawia potępionych, którzy wpędzani są przez czarne postacie w płomienie.

.

Po zewnętrznej stronie skrzydeł znajdują się dwie postacie fundatorów obrazu: Angelo di Jacopo Tani i jego żony Katarzyny z Tanaglich.

.

Pomysł na obraz jest wzorowany na „Ołtarzu Sądu Ostatecznego” autorstwa Rogiera van der Weydena.

.

Ciekawostki:

– W 2016 roku ukazał się album „Sąd. „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga” Andrzeja Noakowskiego.

– W 2017 roku na jednym z bloków przy ulicy l. Skarzyńskiego 6F w Gdańsku powstał mural przedstawiający fragment obrazu. Autorem pracy jest Piotr Szwabe. Mural składa się z ponad 4,5 tys. „pikseli”. Mural można zobaczyć chociażby pod linkiem: LINK

– Fragment obrazu został wykorzystany na okładce płyty „Conquering the Throne” zespołu Hate Eternal.

– W 2017 roku wystawiono w Operze Bałtyckiej operę „Sąd Ostateczny”. Tematem był właśnie tryptyk Hansa Memlinga. Akt I to Brugia, XV wiek. Pracownia malarska Hansa Memlinga, a II –Gdańsk. XV w., następnie Kościół Mariacki w Gdańsku – 1717 r., dalsze dzieje obrazu – II wojna św. , rok 1956. ; znowu Brugia XV w. pracownia Mistrza. Autorem opery jest Krzysztofa Knittel.

– W 1979 r. Jacek Kaczmarski po zainspirowany dziełem napisał wiersz o tym samym tytule (LINK)

– W 2019 roku w ramach projektu „Filmowe spotkanie z „Sądem Ostatecznym” Hansa Memlinga” powstał film „Sąd Ostateczny | Hans Memling | Jacek Kaczmarski”

– Obraz ma swoją własną dedykowaną stronę internetową: www.sadostateczny.pl.